«Դե Ֆակտո» 36 (2009թ.)

Հարցազրույց ՀՀ երեք նախագահների ֆոտոլրագրող Մարտին Շահբազյանի հետ

-Սովորաբար, յուրաքանչյուր նոր ղեկավար նոր անձնակազմ է ձևավորում, բայց Դուք մնացիք: Ինչի՞ հետ եք դա կապում:

-Լևոն Տեր-Պետրոսյանի նախագահության ընթացքում ես աշխատում էի ՙԱրմենպրես՚ լրատվական գործակալությունում: Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հետ հիմնականում ես էի գնում հանդիպումներին, նա անձնական լուսանկարիչ չուներ:  Ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ ես եղել եմ  կռվի դաշտում: Ռ. Քոչարյանի  նախագահության տարիներին գրանցվեցի որպես նախագահի ֆոտոլրագրող: Ս. Սարգսյանն իմ աշխատանքին ծանոթ էր և, կարծում եմ, հավանում էր իմ աշխատանքը: Թերևս, դա էր պատճառը, որ շարունակում եմ աշխատել նաև նրա նախագահության ժամանակ:

-Ո՞ր նախագահն էր ավելի շատ սիրում նկարվել:

-Ես նկատել եմ, որ մեր նախագահները չեն սիրում նկարվել, նույնը չեմ կարող ասել արտերկրի նախագահների մասին: Ավելի շատ Ռ. Քոչարյանին եմ նկարել, Լ. Տեր-Պետրոսյանի ժամանակ պատերազմ էր, խառը ժամանակներ էին, Ս. Սարգսյանին դեռ չեմ հասցրել շատ նկարել:

-Ի՞նչ հետաքրքիր պատմություն կարող եք պատմել:

-Հետաքրքիր պատմություններ շատ կան, երբ նախագահները զարմացել են, թե ինչպես եմ հանուն մեկ լուսանկարի ներխուժել արգելված տարածքներ ու լուսանկարել: 

-Ո՞ր հանդիպումներին է, որ լուսանկարիչը  պարտադիր պետք է ներկա լինի և ո՞ր հանդիպումներին` ոչ:

-Ընդհանրապես, կա օրվա ծրագիր, որտեղ նշված է, թե որ ժամին ինչ հանդիպումներ կան, որոնց ես պետք է մասնակցեմ: Տեղական բոլոր հանդիպումները գրեթե չեն նկարվում: Բոլոր պաշտոնական հանդիպումները նկարվում են: Հայաստանից դուրս  բոլոր  ուղևորություններին ես պարտադիր գնում եմ: Լինում են դեպքեր, որ միայն մենք ենք նկարում,  հետո  լուսանկարները տրամադրում  մամուլին: Դա  լինում է միայն այն դեպքում, երբ տարածքը փոքր է:

-Ո՞ր նախագահն էր ավելի շատ կարևորում լուսանկարիչի ներկայությունը:

-Բոլոր նախագահների հանդիպումներին էլ ես գնում էի, բոլորն էլ կարևորում էին:

-Ձեր քաղաքական հայացքները չեն խանգարում Ձեզ աշխատելիս:

-Ես պետականամետ եմ, ես իմ երկիրն եմ սիրում և ուզում եմ լավ, հետաքրքիր լուսանկարներ նկարել, իմ նախագահին լավ ներկայացնել  և՜ դրսում, և՜ ներսում: Ինձ համար դա նաև անհատական ստեղծագործական աշխատանք է, ես հաճույք եմ ստանում իմ աշխատանքից: Չունեմ լրագրողական ուղղվածությունը` նախապատվությունը տալ սենսացիոն կադրերին` առանց անհանգստանալու սեփական երկրի մասին:

-Չե՞ն եղել դեպքեր, երբ Ձեզ առաջարկել են մեծ գումար նման լուսանկարներ նկարելու համար:

-Ո՜չ, քանի որ գիտեն ինձ, ես նման քայլի չեմ գնա: Փողի համար ես երբեք իմ երկիրը չեմ վաճառի: Ես լավ հարաբերություններ ունեմ արտասահմանի շատ պաշտոնյաների հետ, որոնց հետ ծանոթացել եմ  աշխատանքի ընթացքում, նրանք ինձ շատ հարգանքով են վերաբերվում, ես էլ` իրենց, բայց նման հարցով ինձ երբեք ոչ ոք չի անհանգստացրել:

-Նախագահի միջոցով երբևէ հարց լուծե՞լ եք:

-Ո՛չ, երբևէ որևէ հարցով չեմ դիմել նրան: 

-Դուք Ձեզ գնահատվա՞ծ եք զգում:

-Ո՜չ, թեև  Ռ. Քոչարյանի օրոք ստացա ՙՎաստակավոր լրագրող՚-ի կոչում:

-Ի՞նչ գնահատական եք ակնկալում:

-Կուզենայի արվեստանոց ունենալ, որտեղ կկարողանայի աշխատել, իմ մեծ արխիվն այնտեղ պահել: Այս հարցը միշտ հետաձգվել է: 

-Ֆոտոլրագրողի աշխատանքը Հայաստանում գնահատվո՞ւմ է:

-Ֆոտոլրագրողի աշխատանքը միայն Հայաստանում է, որ չի գնահատվում

-Ինչո՞ւ է այդպես: 

-Հիմա բոլորը համատարած նկարում են ֆոտոապարատներով, բջջային հեռախոսներով, ու թվում է, թե նույն կերպ են նկարում և՜ կրթված, փորձառու լուսանկարիչը, և՜ սիրողական մակարդակի լուսանկարիչը: Պատճառներից մեկն էլ պրոֆեսիոնալ լուսանկարիչների պակասն է:

-Երկրաշարժի, ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ Դուք պատերազմի դաշտում էիք: Ձեր կյանքի համար չէի՞ք անհանգստանում:

-Այդ մասին չէի մտածում, նպատակս երկրի համար լավ լուսանկարներ նկարելն էր, որ ցույց տանք, թե թշնամին ինչպես է փորձում մեզ կոտորել: Երկրաշարժի ժամանակվա աշխատանքը կամավոր աշխատանք էր: Երկրաշարժի գոտու և տուժածների ամենաշատ նկարներն ես ունեմ: Մենք մեկ տարի անընդհատ այնտեղ էինք: Ես նայում էի այդ տեսարաններին ու արտասվում, չէի կարողանում նկարել: Մենք չէինք ուզում շատ դաժան նկարներ տարածել: Հետագայում երկրաշարժին նվիրված  գիրք տպագրվեց` ՙՀայաստանը մինչև երկրաշարժը և երկրաշարժից հետո՚, որտեղ ընդգրկված են իմ նկարած լուսանկարները:

-Լուսանկա՞րն է ավելի շատ ինֆորմացիա տալիս, թե՞ գրավոր խոսքը:

-Լուսանկարն անշուշտ: Մի մեծ լուսանկարը ավելի շատ բան է ասում, քան նույնի մասին գրած տեքստը:  Սա չեմ ասում, քանի որ լուսանկարիչ եմ, դա իրոք այդպես է:

-Հաջող կադր ուենենալու համար ի՞նչ նախապայմաններ կան:

-Շատ կարևոր է ստանալ այն պատկերը, ինչն այդ օրվան իր տրամադրությամբ, բովանդակությամբ համապատասխանում է: Այդպիսի կադր ստանալու համար ես շատ հաճախ  ինչ-որ թեմայի շուրջ զրույց  եմ սկսում, որ ունենամ այն հայացքը, ժպիտը, տրամադրությունը, որ պետք է: Օրինակ, քիչ է պատահում, երբ Զատիկի ժամանակ նախագահը ձվով կռվում է, ես այդ կադրերը միշտ ունեմ: Լավ կադր ստանալու համար երբեմն համագործակցում եմ նախագահի կողքին գտնվող մարդկանց հետ, խնդրում եմ այնպես կանգնեն, որ հաջող լուսանկար ստացվի: Կարծում եմ` լուսանկարիչն ինքը պետք է աշխատի ստանալ այն պատկերը, որն իրեն պետք է: 

-Ունե՞ք ծիծաղելի կադրեր, որոնք չեք տվել տպագրության, բայց պահել եք Ձեզ մոտ:

-Նման նկարները ես միանգամից ջնջում եմ:

-Դուք երբևէ ցանկություն չե՞ք ունեցել լուսանկարելուն զուգահեռ` գրել:

-Ես զգացել եմ, որ չեմ կարող: Եթե գրեի, երևի բանաստեղծություն ստացվեր: Բայց քանի որ կրթությամբ բանասեր չեմ, նախընտրում եմ ոչ պրոֆեսիոնալ դաշտ չմտնել:

-Ձեր աշխատանքին ընտանիքն ինչպե՞ս է վերաբերում:

-Հարմարվել են, հասկացել, որ սա է իմ գործը և այլ կերպ  չի կարող լինել: Միակ բանը, որ  կինս ասում է, հետևյալն է. որ տեղ ես հանսում ինչո՞ւ չես տեղեկացնում: Ես էլ ասում եմ` վատ լուրը շուտ է  տեղ հասնում: 

-Աշխատանքից դուրս լուսանկարո՞ւմ եք և ի՞նչ եք նկարում:

-Հիմնականում սիրում եմ նկարել, բնությունը, իմ քաղաքը, մարդկանց: Հանգստյան օրերը թոռներիս հետ եմ անցկացնում, նրանց եմ լուսանկարում:

Հարցազրույցը` Սուսաննա Թամազյանի